کتاب پانزده گفتار با نام اصلی پانزده گفتار دربارهی چندتن از رجال ادب اروپا از اومیروس تا برناردشا، نخستین بار در سال 1335 در انتشارات دانشگاه تهران چاپ شد.
مجتبی مینوی در مقدمهی کتاب، که در بهمن ماه 1333 نگاشته شده؛ چنین میگوید:
در این کتاب مقالاتی جمع و نشر کردهام که بقصد معرفی کردن عدهای از نویسندگان و شعرای اروپا، باستثنای دوتن همه از انگلستان، انشاء شده بود و در تحریر آنها زبان محاورهی مردم تربیت یافته را بکار برده بودم. به هرحال آنچه بود بر طبق اخلاص عرضه داشتم و بینهایت خوش وقت خواهم شد که به زودی آنقدر در باب شعر و ادب و تاتر اروپا به فارسی کتب بنویسند که این اوراق به کلی فراموش شود.
در بخش های ابتدایی این کتاب می خوانیم:
یکی از براهمه هندرا پرسیدند که می گویند بجانب هندوستان کوههاست و دروی داروها رویدکه مرده بدان زنده شود، طریق بدست آوردن آن چه باشد؟ » جواب داد که این سخن از اشارت و رمز متقدمان است، و از کوهها علارا خواسته اندو از داروها سخن ایشان را و از مردگان جاهلان را که به سماع آن زنده گردند و به سمت علم حیات ابد یابنده (۱).
آن زمان که مردمان ایران چنین توجهی بعلم و معرفت داشتند و با فلسفه و حکمت آشنا بودندو موضوع بحث ایشان اقوال سقراط و افلاطون و ارسطو بود اجداد این اقوام اروپائی با بدنهای رنگ کرده و خال کوبیده راه میرفتند و مانند عربهای بیابان نجدو صحرای افریقا زندگی می کردند، و آن روز که در راه کسب علم و معرفت افتادند کتابهای اجداد ما را بزبان خود ترجمه کردند تا با نام ارسطو و افلاطون و سقراط آشنا شدند .
: امروز که ما می خواهیم براه نجات و فلاح بیفتیم باید بهترین روش را پیش بگیریم و ره چنان رویم که رهروان رفتند . ملتی که دارای چنان سابقه تاریخی درخشان و تمدن قدیم است نباید از اقوامی پیروی کند که تا یکصدو پنجاه سال پیش یک نویسنده و شاعر نداشتند. هنوزم با این همه دعوی و کرو فزپنج شش قرنی از…..