کتاب تاریخ ابن خلدون معروف به العبر، اثر عبدالرحمن بن خلدون (۷۳۲- ۸۰۸ق)، کتاب تاریخ عمومی از آغاز آفرینش تا زمان مؤلف است که به زبان عربی نوشته شده است. در بعضی نسخ، نام کتاب، «تاریخ ابن خلدون المسمی العبر و دیوان المبتدأ…» ذکر شده است.
ترجمه فارسی کتاب تاریخ ابن خلدون در ۶ جلد در پرشین پی دی اف منتشر شده است. در قسمت پایین این ابتدا لینک دانلود این ۶ جلد با فرمت pdf برای دانلود قرار داده شده است. سپس در قسمت لینک مستقیم، لینک دانلود مجموعه کامل فشرده این ۶ جلد در قالب یک فایل zip با حجم ۹۴ مگابایت برای دانلود قرار گرفته شده است، لذا در صورتی که فایلهای پی دی اف را دانلود کردید دیگر نیازی به دانلود فایل فشرده نخواهید داشت.
در مورد کتاب العبر تاریخ ابن خلدون
ابن خلدون در آغاز کتاب درباره وجه تسمیه آن می نویسد: چون این کتاب شامل اخبار عرب و عجم و بَربَر، خواه شهرنشینان و خواه بادیه نشینان آنان و پرتوافکنی پیرامون دولت های بزرگ معاصر آنان است، آن را بدین نام نامیدم.
تاریخ ابن خلدون از همان زمان تألیف مورد توجه و ستایش صاحب نظران قرار گرفته است؛ اما شهرت و اعتبار علمی ابن خلدون مرهون مقدمه و کتاب اول اوست که مجموعاً «مقدمه» نامیده می شود. ابن عمار (یکی از شاگردان ابن خلدون) می گوید:
مقدمه او (ابن خلدون) شامل همه علوم است. از بیان حقایق آن، زبان فصیحان روزگار ناتوان است و هرگز تاب و توان ادای حق آن را ندارند. به جانم سوگند، این کتاب از آن دسته کتاب هایی است که نامشان بیانگر محتوای وسیع و ارزنده آنها نیست، مانند کتاب «الأغانی» که برخلاف اسمش، همه چیز در آن هست و مانند «تاریخ بغداد» خطیب که در واقع، تنها تاریخ بغداد نیست، بلکه تاریخ عالم است، یا همچون کتاب «حلیه الأولیاء» تألیف ابونعیم، که گرچه مؤلفش آن را به این نام نامیده، اما مباحث مهم فراوانی در آن هست.
همچنین دوستدار و معاصر ابن خلدون، یعنی مقریزی (م ۸۴۵ق) تاریخ ابن خلدون را مورد ستایش قرار داده و درباره مقدمه آن می گوید: نظیر آن نوشته نشده است و به ندرت کسی می تواند چنین اثری پدید آورد.
محتوای کتاب تاریخ ابن خلدون چیست؟
مقدمه کتاب، درباره فضیلت دانش تاریخ، بررسی روش های تاریخ نگاری، اشاره به اشتباه ها و خطاهای مورخان است. کتاب اول، درباره اجتماع و تمدن و معرفی عوارض ذاتی (خواص و قوانین) آن است؛ مانند: کشورداری، پادشاهی، کسب، معاش، هنرها، دانش ها، بیان موجبات و علل هریک.
در کل می توان چنین گفت که شهرت و اعتبار علمی ابن خلدون، مرهون مقدمه و کتاب اول او است. به خاطر نظریه های ابتکاری او در مقدمه، در زمینه تاریخ نگاری و فتح باب تحلیل عقلی در تاریخ، بنیان گذار تاریخ علمی و در پرتو نوآوری هایی که در زمینه جامعه شناسی و تحولات اجتماعی در کتاب اول دارد، نخستین جامعه شناس شناخته شده است.
کتاب دوم، در اخبار عرب، قبیله ها و دولت های آن از آغاز آفرینش تا روزگار مؤلف است که در آن اشاره شده است به برخی از ملت ها و دولت های آنان از آغاز آفرینش تا روزگار مؤلف و نیز در آن اشاره شده است به برخی از ملت ها و دولت های مشهور که با ایشان هم زمان بوده اند؛ مانند: نبطیان، سریانیان، ایرانیان، بنی اسرائیل، قبطیان، یونانیان، رومیان، ترکان، فرنگان. کتاب سوم، در اخبار بربر و موالی ایشان چون زناته و بیان آغاز حال و طوایف ایشان و کشورها و دولت هایی که به ویژه در دیار مغرب تشکیل داده اند.
مهم ترین و باارزش ترین مباحث کتاب، قسم هایی است که متعلق به تاریخ بلاد مغرب است؛ زیرا اطلاعاتی که در این قسمت کتاب آمده، جنبه ابتکاری دارد و ابن خلدون آنها را از کتب دیگر نقل نکرده، بلکه خود آنها را گرد آورده است؛ یعنی مطالب مزبور، عبارت از اطلاعات و تجربیاتی است که وی در ضمن رفت وآمد با قبایل و اقامت در شهرهای گوناگون مغرب به دست آورده، یا شرح وقایعی است که خود در آنها دخالت داشته است و به همین سبب دو مجلد از کتاب، مأخذ اساسی تاریخ بلاد مذکور از آغاز فتح اسلام تا قرون اخیر بشمار می رود و مورخان و خاورشناسانی که در تاریخ مغرب به تحقیق پرداخته اند، می گویند:
بدون کتاب «العبر» هرگز اطلاع صحیحی از تاریخ بلاد مغرب و ملت ها و طوایف آن در خلال اعصار مزبور به دست نمی آید. ازاین رو می بینیم این قسمت از تاریخ ابن خلدون به بیشتر زبان های اروپایی به طور کامل ترجمه شده است؛ چنان که این قسمت تاریخ وی به زبان فرانسه ترجمه شده است. ولی قسمتی از کتاب که مربوط به تاریخ مشرق است، مقتبس از تألیفات دیگران است و از لحاظ مطالب با کتب معروف تاریخ این نواحی که دیگران تألیف کرده اند، چندان اختلافی ندارد.
مؤید این معنا این است که نویسنده، قسمت های قابل توجهی از تاریخ عرب را از تاریخ طبری تلخیص کرده است؛ چنان که خود در پایان جنگ جمل می گوید: «این بود واقعه جمل، آن سان که ما از کتاب ابوجعفر طبری خلاصه کردیم» و در پایان فصل خلافت اسلامی (شامل حوادثی حدود سی سال؛ یعنی از آغاز خلافت ابوبکر تا برقراری پیمان صلح میان امام حسن(ع) و معاویه) که می گوید: «سخن ما، در خلافت اسلامی و حوادثی که در آن اتفاق افتاده بود، چون ردّه و فتوحات و جنگ ها، تا به اتفاق و اتحاد انجامید، به پایان آمد و ما آن را از کتاب محمد بن جریر طبری خلاصه کرده ایم…».
از جمله انتقادهایی که بر ابن خلدون وارد کرده اند، این است که وی معیارهای تاریخ نگاری را که در مقدمه مطرح کرده ، خود در مباحث تاریخی رعایت نکرده و نتوانسته از بی دقتی های مورخان دیگر که به خاطر آن به آنها تاخته، مصون بماند و ازاین رو عملاً طرح او در این باره، در حد اصول نظری در مقدمه باقی مانده است؛ یعنی در واقع، تاریخ او امتیازی بر دیگر تواریخ ندارد.
به انتقادهای وارد بر کتاب، سه گونه پاسخ داده شده است:
اگر ابن خلدون در کتاب «العبر» نتوانسته حاصل آرای انتقادی خویش را به کار برد، ازآن رو است که شاید هیچ کس نمی تواند یک دوره تاریخ انسانی را به تنهایی از روی اصول و مبادی این مقدمه بنویسد. به تعبیر دیگر، تاریخ نگاری به شیوه علمی و بازجست از علل وقایع، چیزی به آن آسانی نیست که در زمان ابن خلدون با آن مقدورات، امکان تحقق یافتنش باشد و از او نیز چنان انتظاری را نباید داشت.
ابن خلدون، تاریخ خود را برحسب سنوات ، چنان که مورخان پیش از او و معاصران او می کردند، مرتب نکرده است. او وقایع مربوط به یک سلسله را که مورخان دیگر برحسب سنوات در جاهای گوناگون می آوردند، همه را در یک جا آورده است؛ به طور مثال، آنجا که از صفاریان حکایت می کند، از وقایعی که به آن سلسله ارتباط ندارد و در دیگر جای ها اتفاق افتاده، سخن نمی گوید.
از مزایای کار ابن خلدون در این کتاب، پیراستن آن از خرافات و افسانه ها و نیز خودداری از ذکر ارقام و اعدادی است که با عقل راست نمی آیند. او در آغاز مقدمه تحت عنوان اشتباه های مورخان، به چند مورد از این گونه امور اشاره می کند. اگر ابن خلدون در نگارش تاریخ خود همین چند نکته را رعایت کرده باشد، کتاب او از دیگر کتب تاریخ ممتاز خواهد بود.
عالی