کتاب کارنامه و خاطرات سال ۱۳۶۵ هاشمی رفسنجانی – امید و دلواپسی، ششمین کتاب از مجموعه روزنوشت های هاشمی رفسنجانی است که به دلیل آنکه در زمان وقوع حوادث نگاشته شده است، ارزش تاریخی و اسنادی بسیاری دارد.
در این کتاب برخی از مسائل ناگفته و مهم آن دوران، همانند ماجرای مک فارلین، ماجرای باند مهدی هاشمی و اختلافات میان حضرت امام خمینی و آیت الله منتظری، در نوشته های هاشمی روایت می شود.
یکی دیگر از فرازهای مهم این روزنوشت ها خاطرات آیت الله هاشمی رفسنجانی از خط مقدم جبهه و عملیات کربلای ۵ است که شخص آقای هاشمی به دلیل داشتن سمت فرماندهی جنگ از سوی امام بیش از ده بار شخصا در عملیات های مختلف حضور مستقیم و چهره به چهره داشتند.
ویژگی مهم این کتاب در این است که هاشمی رفسنجانی در آن دوره نیز در سمتهای حساسی چون ریاست مجلس شورای اسلامی، امامت موقت جمعه تهران، جانشینی فرمانده کل قوا فعالیت می کرد و نیز در سری ترین نشستهای نظام حضور و بروز داشت و از روند تصمیم گیری برخی از مهمترین حوادث آن دوران اطلاعات ذیقیمتی دردست داشته است.
در این سال بعد از عملیات نسبتا موفق والفجر ۸ که منجر به فتح فاو شد، مجموعه تلاش های حکومت و فرماندهی جنگ معطوف به تهیه ۵۰۰گردان رزمی برای انجام عملیات “سرنوشت ساز” و خاتمه جنگ است. با این حال روشن است که کشور از نظر مالی و دسترسی به بازارهای بین المللی جهت خرید اسلحه در مضیقه جدی قرار دارد خصوصا که قیمت نفت هم در این سال افت فاحشی پیدا میکند.
در همین راستا، ماجرای مک فارلین در همین سال بوجود میآید که طی آن جمهوری اسلامی ایران تلاش میکند تا به صورت پنهانی و در مقابل کمک جهت آزادی گروگان های آمریکایی در لبنان مقادیری سلاح و به طور مشخص سلاح های ضدتانک از آمریکا خریداری کند.
مطابق خاطرات هاشمی این مساله با اطلاع کامل سران قوا و رهبری نظام بوده است. در کنار این مساله استقراض از بانک مرکزی هم شدت میگیرد و در جای جای کتاب مذاکراتی به چشم میخورد که نتیجه آنها تصمیم به قرض گرفتن از بانک مرکزی جهت پرداخت هزینه های جنگ است.
کاملا روشن است که اکثر این منابع عظیم در اختیار سپاه قرار میگیرند. متناوبا با درخواست فرماندهان سپاه و با دستور آیت الله خمینی و با وجود ناخشنودی سران ارتش، امکاناتی از ارتش نیز به سپاه واگذار میگردد. همه این تقاضا ها برای تمهید مقدمات عملیات نهایی هست که مدام وعده اش به سران نظام داده میشود. با این حال سیاهه این درخواستها پایانی ندارد و بعضا موجب اعتراض هاشمی و بقیه هم میشود تا جایی که براساس یک برگ از خاطرات هاشمی، امام ضمن گلایه از به تاخیرانداختن مکرر عملیات آن را بهانه سپاه برای کسب امکانات بیشتر میداند.
روشن است که از همان مقطع نوعی بدبینی نسبت به قدرت فزاینده سپاه پاسداران در میان روحانیون ایجاد شده بود. در این سال همچنین مهدی هاشمی هم دستگیر و مجبور به اعترافات می شود.
خاطرات هاشمی در این مورد چندان شفاف نیست اما روشن است که در این قضیه آقای خمینی مدخلیت داشته هرچند که ردپای احمد خمینی هم قابل مشاهده است. نکته قابل توجه در این مورد قدرت عجیب ری شهری وزیر اطلاعات است که مثلا در یک مورد علی رغم درخواست هاشمی و خامنه ای برای عدم بازداشت هادی هاشمی داماد و رئیس دفتر آیت الله منتظری اما او کار خود را میکند. به نظر می رسد که او مستقیما از بیت رهبر دستور میگرفته است.
نهایتا در دی ماه عملیات کربلای ۴ با غافلگیری هاشمی آغاز می شود که منجر به شکست وحشتناکی میشود و نیروهای زیادی از جمله خواهرزاده هاشمی در آن شهید می شوند. هاشمی بسیار ناراحت و دمغ است و نهایتا در میان اختلافات سران سپاه و ارتش تصمیم نهایی را برای انجام عملیات در منطقه شلمچه میگیرد. بدین ترتیب عملیات کربلای ۵ آغاز می شود و چون بلافاصله بعد از عملیات شکست خورده و لورفته کربلای ۴ صورت میگیرد موجبات غافلگیری عراقی ها را فراهم میکند.
عملیات در مراحل اولیه موفق است اما نهایتا مناطق اصلی تسخیر شده توسط ایران پس گرفته میشود. این عملیات که خونین ترین عملیات جنگ ۸ساله هست تلفات زیادی از دو طرف میگیرد و ایران اگرچه موفق می شود که مقدار دیگری از خاک عراق را اشغال کند اما نهایتا به هدف نهایی خود که رسیدن به بصره و محاصره آن از جبهه غربی و شمالی است نمی رسد.
در غیاب استراتژی روشن ختم جنگ و عدم تحرک دیپلماتیک معنادار عملا هیچ کدام از این دستاوردهای نظامی جهت گرفتن امتیازهای دیپلماتیک هم به کار نمی آیند و صرفا موجب بدنامی ایران به خاطر ورود به خاک عراق می شوند. سالی که سرتاسر آن خاموشی و حملات هوایی وحشیانه به شهرهای مختلف کشور در کنار بسیج همگانی مردمی برای حضور در جبهه هاست با پیروزی هایی نه چندان مورد رضایت فرماندهان پایان میگیرد و این گونه همزمان با تحلیل رفتن بیش از پیش بنیه اقتصادی کشور شرایط برای شکست های بزرگ ایران در سال آتی فراهم می شود.
