کتاب شرح سودی بر بوستان سعدی یک شرح کامل و نسبتاً آسان است که با و با معنا کردن ابیات، به خوبی مفهوم به خواننده می رساند.
شرح سودی در دو جلد منتشر شده است. در آغاز جلد اول مقدمه‌ای از آقای دکتر منوچهر مرتضوی (استاد دانشگاه) آورده شده است. سپس شیوۀ ترجمۀ شرح و تصحیح انتقادی بوستان، و مختصری در شرح حال سودی بوسنه‌وی و آثار او را می‌خوانیم.
مقدمۀ خود سودی آخرین یادداشتی است که در این بخش از کتاب می‌خوانیم، و بعد از آن شرح بوستان سعدی آغاز می‌شود. سودی این کتاب را برای ترک‌زبانان نوشته، برای همین ادبیات آن شاید برای خوانندگان آشنا به زبان فارسی بسیار راحت باشد.
در جلد اول تا باب سوم، و در جلد دوم از باب چهارم تا باب دهم بوستان سعدی شرح و تفسیر شده است. شاید چندان لزومی نداشته باشد، ولی جهت استفاده دوستان، این‌جا عناوین باب‌های بوستان سعدی را هم می‌نویسم.
باب‌های بوستان سعدی
- باب اول: در عدل و جهانداری
- باب دوم: در احسان
- باب سوم: در عشق و سخن طریقت اولیا و محبت ایشان
- باب چهارم: در تواضع
- باب پنجم: در رضا
- باب ششم: در قناعت
- باب هفتم: در تاثیر تربیت
- باب هشتم: در شکر
- باب نهم: در توبه
- باب دهم: در مناجات و ختم کتاب
محمد سودی (م 1005 ق) در ده فوجه از شهر بوسنه در یوگوسلاوی فعلی دیده به جهان گشود. وی زبان فارسی را نزد مصلح الدین لاری مدرس دیار بکر آموخت. سپس به استانبول رفت و به معلمی فرزندان اعیان و اشراف پرداخت و در سرای احمدخان، به سمت خواجگی روزگار گذراند. این کتاب یکی از هفت اثر گرانسنگ و ارزشمند سودی است.
ترجمه این کتاب توسط دکتر اکبر بهروز از روی تنها نسخه چاپی 1288 هجری طبع عامره انجام شده است. دکتر بهروز، بیت ها را از روی نسخه سودی نقل و با دو نسخه تصحیح فروغی و رستم علی یف تطبیق کرده و نسخه بدل ها را در پاورقی ذکر کرده است. اغلاط چاپی نسخه سودی را نیز از روی نسخه فروغی و علی یف در متن و اختلاف نسخ را در پاورقی آورده. کلمه های دشوار و نکته های دستوری نیز در ترجمه ذکر شده و حاصل تمامی ابیات به فارسی برگردانده شده است.
وی همچنین با حفظ امانت داری، شاهد مثال های ترکی (بیت یا ضرب المثل ها) را نیز به فارسی برگردانده و فهرست هایی نیز از آیات، احادیث و عبارات عربی، اسامی خاص و کشف الابیات تمام بیت های بوستان تهیه کرده است. این شرح مهم و انتقادی بوستان سعدی، در سال 1352 شمسی به زیور طبع آراسته شد.
