هشت رساله در بیان احوال زنان (از ۱۰۰۰ تا ۱۳۱۳ هجری قمری) اثر دکتر روح انگیز کراچی است که به بررسی متونی که در طول تاریخ ذکر شده، درباره زنان نوشته شده‌است می‌پردازد.
در مقدمه کتاب می‌خوانید:
تاریخ اجتماعی زنان و مطالعه نقش و تصویر زن در جامعه ایران از طریق بررسی ادبیات تعلیمی امکان‌پذیرتر از بررسی ادبیات حماسی، غنایی و یا عرفانی است؛ زیرا ادبیات حماسی به‌سبب آمیختگی آن با اسطوره، تخیل و حوادث فراواقعی و ادبیات غنایی با نگاه سخت عاطفی، احساسی و خیال‌پردازی‌های عاشقانه و واقعیت‌گریز آن و ادبیات عرفانی با خصوصیت رویگردانی از امور ظاهری زندگی و تمایل به شناخت درون، منابعی مفید در این موضوع نیستند، اما ادبیات تعلیمی به دلیل رویکرد واقعی به جامعه و توجه نویسنده به رابطه انسان با محیط و تأکید بر قراردادهای اجتماعی در قالب زمان و مکانی مشخص و الگوهای رفتاری و طرح دیدگاههای نویسنده به صورت اندرز، آموزش، توصیه، انتقال تجربه و نشان‌دادن تصویری واقعی از طبقات مختلف جامعه و روابط آنها با یکدیگر می‌تواند در حوزه جامعه‌شناسی یکی از بهترین مآخذ در شناخت مسائل مربوط به زن در جامعه ایران باشد.
از آنجا که ادبیات اندرزی ـ تعلیمی بازگو کننده افکار و ذهنیت مردان این قوم در گذشته‌ها است، ما را به‌راحتی به ساحت فکری، نوع ارتباط و روحیه مردان ایرانی نزدیک می‌کند تا نظام خانواده، شیوه زندگی، نوع رفتار، روابط زن و مرد و وضعیت اجتماعی زن ایرانی را به خوبی درک کنیم. با این تصور سعی شد دستنویس‌هایی با محوریت و بُن‌مایه زن در ادبیات تعلیمی شناسایی شود.
بدین ترتیب، از میان انبوه نسخه‌های خطی موجود، ۶۲ دستنویس در موضوع حکمت عملی گزینش شد که از آن میان تنها ۱۱ نسخه که با معیارهای قراردادی دوره حاضر متناسب بود، برای تصحیح انتخاب شد.
کتاب هشت رساله در بیان احوال زنان به لحاظ موضوعی در زیر سه گروه طبقه بندی شده است.
- سلوک النسا(قرن10ق)
- حکایت بی وفایی زنان(1100 ق)
- حکایت ندربستن و زن شحنه و محتسب (1249ق)
- در مذمت زنان(1250ق)
- در بیان تادیب زنان(1258ق)
- در بیان احوال زنان(1265ق)
- مناقب النساء(1297ق)
- آداب معاشرت نسوان
گروه اول، متونی ارشادی ۔ تعلیمی است که زنان را به اجرای احکام و اعمال شرعی توصیه می کردند و بهترین راه برای پرهیز از گناه را ترساندن زنان از عقوبت آخرت می دانستند. اسلوک النساء متنی است که یکی از علمای حدیث در قرن دهم آن را نوشته و گردآوری احادیثی درباره حقوق، آداب شرعی و گناهان زن و توضیح و تفسیر آنها است.
مؤلف، ضمن شرح و تأويل هر حدیثی، دیدگاه خود را که نشان از حوزه جغرافیایی و دوره ای خاص دارد، بیان می کند و ضمن برشمردن گناه و معصیت، زنان را از انجام دادن آنها برحذر می دارد. تأثیرپذیری مؤلف از عقاید و نوشته های امام محمد غزالی در این متن مشهود است. مناقب التاء» دیدگاههای مردی روحانی است که وظایف زنان مؤمن را به آنها گوشزد و آنها را به اجرای احکام راهنمایی می کند
. متن در بیان تأديب زنانه، به زنان گناهکار و نوع مجازات آنها در دوزخ اشاره دارد. توصیف دوزخ در این متن بی شباهت به ارداویرافنامه و کمدی الهی دانته نیست و نوع مکافاتها هم مشابه است. تصاویر توصیف شده در این متن بسیار تأثیر گذار و غریب است.
منن دیگر – در بیان احوال زنانه – مجموعه ای از احادیث درباره زنان نیک و بد و ثواب و گناه آنها است و مؤلف هم دیدگاه های خود را بر آنها افزوده است.
نویسندگان این متن ها به کمک احادیث و گفته های بزرگان دین، زنان را نخست به انجام امور دینی تشویق کرده، سپس با تأويل احادیث، آنها را به انجام کارهای خانه درجهت رفاه خانواده، نگاه داشتن در خانه و دوری از معاشرت با زنان دیگر و خدمت به مرد و جلب رضایت او وادار می کردند.
