کتاب تاریخ معاصر ایران نوشته پیتر آوری استاد تاریخ دانشگاه کمبریج انگلستان و از مورخان ایران شناس مشهور، می باشد.
کتاب تاریخ معاصر ایران، پژوهشی موشکافانه و دقیق درباره تاریخ ایران از آغاز سلسله قاجاریه تا پایان این سلسله می باشد. روابط ایران با روسیه و انگلیس و دول اروپایی، معاهده های منجر به از دست رفتن خاک ایران، متن قراردادها، بررسی اعطای امتیازها توسط قاجارها به اروپاییان، وزرای بزرگ ایرانی چون امیرکبیر، کیفیت مسافرت های پادشاهان ایران به اروپا، زمینه های شکل گیری انقلاب مشروطه، پیروزی مشروطه خواهان و به وجود آمدن نخستین حکومت بر پایه قانون در مشرق زمین، جنگ جهانی اول، کودتای ۱۲۹۹، روی کار آمدن رضاخان و سقوط قاجارها و… از مباحث مهم مطرح شده در این کتاب بزرگ و ارزشمند است.
این کتاب از لحاظ بار علمی بی نظیر بوده و از مهمترین کتب پژوهشی تالیف یافته من باب تاریخ معاصر ایران زمین است. مطالعه کتاب تاریخ معاصر ایران شاهکار پیتر آوْری را به پژوهشگران تاریخ معاصر پیشنهاد می کنیم.
جلد اول: از تأسیس تا انقراض سلسله قاجاریه
جلد دوم: از تاسیس سلسله پهلوی تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲
جلد سوم: از کودتای 28 مرداد تا اصلاحات ارضی
بخشی از کتاب تاریخ معاصر ایران پیتر آوری: می خواهم به شمال مملکت بروم، سفیر انگلیس اعتراض می کند !می خواهم به جنوب بروم، سفیر روس اعتراض می کند. مرده شوی این سلطنت را ببرند که شاه حق ندارد به شمال و جنوب مملکتش برود…”این گفته – بدون چون و چرا – بایستی در عصر پرهیاهوی بی خبری یا عصر امتیازات بر زبان شاه قاجار آمده باشد. گفته ای که از وقایعی تلخ حکایت دارد. چنین واقعیت هایی با وجود سپری شدن سالهای سال از آن دوران نکبت بار، هنوز هر ایرانی پاک نهادی را می آزارد; چرا که یادآور ۱۴۴ سال از حیات مصیبت زده و پرادبار تاریخی ایران زمین است که در سیطره ستمگرانه شاه قاجار سپری شد.
خفقان آمیزترین سالهایش که بر چهل و نه سال و شش ماه بالغ می شود، به سلطنت ناصرالدین شاه قاجار تعلق داشت. شخصیت سست و بی اراده این شاه، گفتار او، کردار او و کارنامه حکومت طولانی اش با همیاری سیاستمداران بیگانه دوست، بخشی از تاریخ ما را می سازد که بیش از دیگر دوره ها بر سرنوشت ایران و ایرانیان تاثیر گذاشته است. تاثیری که عوارض منفی اش، پس از ناصرالدین شاه امکان تجلی یافت.
آری شاه حق نداشت یا شمال و جنوب کشورش برود، چون سفیران انگلیس و روس را پسند نمی آمد! چرا؟ پاسخ را باید همراه با سیری کوتاه در حیات مردم ایران در دوران ۱۴۴ ساله سلطنت قاجار سراغ گرفت…در جلد دوم کتاب:فصل های یاد شده یک برهه ۲۸ ساله (۱۳۰۴ تا ۱۳۳۲ خورشیدی) از تاریخ کشور ما را تشکیل می دهد.
دورانی را که نظر به پیشامدهای چشمگیر و دگرگونی های مهم در حیات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی مملکت ما، از اهمیت زیادی برخوردار بوده و جای آن دارد که در این پیشگفتار، اشاره ای کوتاه و گذرا، همراه با تحلیل عینی به آنها بشود.این دوران ۲۸ ساله را می توان به مقطع های تاریخی گوناگون تقسیم کرد. لکن با توجه به شیوه ترتیب بندی فصل های کتاب و نوع و ماهیت مسائل و موضوعات عنوان شده در آن بهترین مقطع بندی دست کم از نظر مترجم به صورت زیر خواهد بود:
۱- ایران در دوران سلطنت شانزده ساله رضاشاه (از ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ خورشیدی)
۲- اشغال نظامی ایران در شهریور ۱۳۲۰ تا آغاز نخست وزیری دکتر مصدق در اردیبهشت ۱۳۳۰۳- از نخست وزیری دکتر مصدق تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲
ناگفته پیداست که در مورد هریک از مقاطع سه گانه یاد شده، به سیاست های خارجی در ایران و حیطه عمل آن (بالقوه یا بالفعل) اشاره خواهد شد. همچنین برخی از نظرات و عقاید نویسنده نسبت به مردم ایران و مقامات ایرانی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
جلد سوم کتاب: این کتاب یک دوره ده ساله و سرنوشت ساز از تاریخ معاصر ایران را در پوشش خود قرار می دهد. یعنی از مقطع دوره پس از کودتای 28 مرداد آغاز می گردد، تحولات داخلی و خارجی ایران را در دوران نخست وزیری سپهبد فضل الله زاهدی، حسین اعلاء، دکتر منوچهر اقبال، مهندس جعفر شریف امامی، دکتر علی امینی و اسدالله علم شرح داده و دفتر این کتاب قطور را با موضوع اصلاحات کذایی شاه در سال 1342 می بندد.
پس می بینیم که این کتاب از لحاظ محتوا بسیار غنی بوده و به مطالب جامعی پرداخته است که در شمار مسائل و موضوعات عمده در سالهای 1332 تا 1342 بوده اند. پیتر آوری یک مورخ بی غرض نیست و اصولا مصالح و منافع دولت متبوع خود، انگلستان را بر واقعیات سیاسی ترجیح می دهد. وی در این کتاب نیز همان رویه غرض آلود خود را دنبال کرده و ضمن حمایت آشکار از سیاست های استعماری انگلستان، آمریکا و دولت های غربی در ایران، بر سیاست های داخلی و خارجی شاه، مهر تایید گذارده است…
