کتاب اسلام در ایران از هجرت تا پایان قرن نهم هجری نوشته ایلیا پاولویچ پطروشفسکی است که توسط کریم کشاورز ترجمه شده است برای نخستین بار در سال 1350 توسط انتشارات پیام منتشر شد.
کتاب اسلام در ایران، به اقتضای مرام و مسلک فکری نویسنده، از زاویه دید خاصی به مسایل و جریانهای مذهبی نگریسته و به تحلیل آنها پرداخته است. از این رو جواب‌هایی که به این مسایل داده است، غالبا برای خواننده‌ای که در ادیان، دید الهی و تحقیقی دارد قابل قبول نیست. لیکن از آنجا که نویسنده محترم، به هر حال، می‌کوشد تا علل و زمینه‌های اجتماعی رواج دین اسلام را در مدتی کوتاه در بخش بزرگی از جهان متمدن نشان دهد، و عوامل دوام و بقای آن را برنمایاند، وقوف برافکار او مفید است به شرط آنکه مطالعه این آرا با نظر انتقادی و شناخت درست اسلام و جریانهای اصیل و غیراصیل درون تاریخ اسلام، همراه باشد.
اسلام در ایران، در واقع متن درس‌های نویسنده برای دانشجویان تاریخ بوده است. مهمترین موضوعات این کتاب ظهور اسلام، ورودِ آن به ایران، قرآن مجید، منابع حقوق اسلامی، تدوین فقه، مجادلات فرقه‌ای، کلام، اسماعیلیان، قرمطیان، عرفان، و پیروزی شیعه در ایران است. با اینهمه، در این اثر نارسایی هایی در موارد فقهی و حقوقی و جایگاه شیعیان به چشم می‌خورد که در ترجمه فارسی، حاشیه محمدرضا حکیمی به توضیح و تبیین آن اختصاص یافته است.
… در سال شانزدهم هجری، جنگ قادیسه با شکست ایران توام شد، و یزدگرد از پایتخت که تیفسون بود فرار کرد، و شهر بی دفاع ماند و چون قرار داد صلحی بسته نشده بود شهر غارت شد، و مردمان زیادی کشته و اسیر و برده شدند و غنائمی تا حدود ۹۰۰ میلیون درهم نصیب اعراب شد. اعراب یکبار دیگر ایرانیان را در پایان سال شانزدهم هجری در مشرق دجله شکست دادند…در نوزدهم هجری در جنگ نهاوند ایران را در جنوب همدان یک بار دیگر شکست دادند. در ۲۲ هجری، اعراب شهرهای زنجان، قزوین و ری و قومس را به تصرف خود در آوردند… در سال ۲۴ ه.ش اعراب قم، اصفهان، همدان کاشان را به تصرف خود درآوردند…
یزدگرد به استخر فارس گریخت و اعراب در همان سال از راه دریا از بحرین و از راه خشکی وارد خوزستان و سپس پارس شدند.. در سال ۲۸ هجری بین استخر پارس و ابوموسی اشعری عهدنامه‌ای بسته شد، و سر به فرمان اعراب دادند… ولی سال بعد آنان شورش کردند… و افراد یک پادگان عرب را به قتل رساندند… اعراب بی‌درنگ استخر را محاصره کردند و تسخیر و ویران نمودند و در حدود چهل هزار مرد را کشتند و زنان و کودکان را به بردگی بردند. زمانی که اعراب به دنبال اتحاد قبایل بودند، در ایران فئودال‌ها به دنبال تجزیه‌طلبی و قدرت منطقه‌ای بودند و همین باعث تضعیف حکومت مرکزی شد. بسیاری از زمینداران ترجیح دادند که با فاتحان پیمان ببندند و باج و خراج بدهند؛ در مقابل اراضی و و حقوق فئودالی خود را داشته باشند. در سال ۳۱ هجری اعراب خراسان را تصرف کردند… یزدگر به مرو گریخت… در آنجا توسط آسیابانی کشته شد و در همان سال شاهنشاهی ساسانی سقوط کرد… و همه ایران تقریبا به تصرف اعراب در آمد؛ فقط نواحی بلخ، زابلستان، کابل و نواحی شمالی گیلان دیلم و طبرستان مستقل ماندند، زبان فارسی نوین با الفبای عربی در قرن سوم هجری تکوین یافت.
فهرست مطالب کتاب
- ظهور اسلام
- اسلام در ایران
- تعالیم و تشریفات دینی اسلامی
- قرآن
- منابع حقوق اسلامی
- تدوین فقه اسلامی – سنی
- حقوق دولتی(عمومی) اسلامی
- حقوق جزائی و مدنی اسلامی
- شیعیان میانه رو
- پیروزی شیعه در ایران
- و…
