الطبقات الکبری یا همان کتاب طبقات کتابی از محمد بن سعد بن منیع بغدادی مشهور به واقدی است با موضوع زندگی و سیره پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) و یاران ایشان بوده و در آغاز سده سوم هجری نوشته شده است.
این کتاب که طبقات ابن سعد نیز نامیده می شود از مهم ترین منابع سیره نویسی و صحابه شناسی (رجال حدیث) به شمار می رود که توسط محمد بن سعد بن منیع هاشمی (۱۶۸ـ۲۳۰) تالیف شده است.
ابن سعد که شاگرد و کاتب واقدی بود همه دست نوشته های او را در دست داشته و توانست که با توسعه دانش حدیثی و تاریخی خود از طریق تحصیل در شهرهای مختلف عراق و حجاز، نوشته های استادش واقدی را تکمیل کند.
اما تنظیم و منسجم کردن همه این مطالب توسط خودش مقدور نشد و پس از وفاتش توسط شاگرد مبرّز وی یعنی حسین بن فهم تدوین شد. یعنی کتاب طبقات در واقع توسط ابن فهم تدوین شده است اگر چه محتوا و مطالب آن از ابن سعد است.
به هر حال این کتاب مهم ترین کتابی است که از قرن دو و سه باقی مانده و بسیاری از مطالب مربوط به سیره نبی اکرم و اصحاب ایشان، و همچنین بررسی شخصیت های مهم اسلام تا زمان خودش را در بر دارد. این کتاب از منابع مهم مورخان وسیره نویسان متاخر از اوست و دانشمندانی مثل بیهقی، ابن اثیر، ذهبی، ابن حجر و دیگران مطالب آن را نقل و بررسی کرده اند.
کتاب هایی با عنوان طبقات، فراوان تالیف شده است و اولین آنها توسط واصل بن عطا (م ۱۳۱ق) بنیانگذار فرقه معتزله تالیف شد که «طبقات اهل العلم و الجهل» نام داشت و حدوداً پانزده کتاب با این عنوان وجود دارد مثل طبقات ابن سلام، طبقات ابن قاضی شهبه، طبقات زبیدی، طبقات ابن معتزّ و….
اما کتاب ابن سعد اهمیت بسزایی در این زمینه دارد و علت آن هم تقدم در جامعیت نسبت به سایر کتاب های تالیف شده است و اینکه مفصل ترین کتاب در زمینه صحابه شناسی و سیره شناسی می باشد.
در این کتاب اطلاعات فراوانی درباره حدود چهار هزار و دویست و پنجاه شخص که از آغاز اسلام تا دهه چهارم قرن سوم هجری قمری سهمی در روایت حدیث داشته اند آمده است. از این تعداد، ششصد نفر زن هستند و بقیه آنها مرد هستند. جلد اول و بیش از نصف جلد دوم آن به پیامبر (صلی الله علیه وآله) اختصاص دارد و سپس به صحابه و تابعین پرداخته است.
این کتاب در هشت مجلد چاپ شده و جلد نهم آن به عنوان طبقه پنجم به آن افزوده شده است و سه مجلد به عنوان فهرست نیز بر آن ضمیمه شده است.
البته در این کتاب شرح حال عده ای از راویان متاخر از ابن سعد نیز موجود است که نشانه تدوین کتاب توسط شاگردان ابن سعد می باشد.
ابن سعد که یک سنی مذهب متعصب بوده است در بسیاری از موارد، در شرح حال شخصیت های شیعه و نقل وقایع مربوط به شیعه کینه ورزی خود به شیعیان را اظهار کرده است.
