مرتضی کیوان (۱۳۰۰ خورشیدی اصفهان − ۲۷ مهر ۱۳۳۳ تهران) شاعر، منتقد هنری، روزنامه نگار و فعال سیاسی عضو حزب توده ایران بود.
مرتضی کیوان در روزهای پس از کودتای ۲۸ مرداد، در حالی که سه تن از نظامیان فراری سازمان نظامی حزب توده را در خانه خود پنهان کرده بود، دستگیر و به جرم «خیانت»، در ۲۷ مهر ۱۳۳۳، در زندان قصر تیرباران شد.
وی اولین ویراستار ایرانی و پایه گذار انجمن ادبی شمع سوخته بوده است. وی همچنین کارمند و بعدها در دوران وزارت دکتر فاطمی معاون وزیر در وزارت راه دولت مصدق بود.وی به ادبیات روسیه تسلط داشت و نوشتارهای زیادی دربارهٔ آن نوشت.
کتاب حاضر که توسط شاهرخ مسکوب نوشته شده است، جبران بخشی از این نقصان تاریخی است. «کتاب مرتضی کیوان» نموداری از سرگذشت عاطفی، فرهنگی و سیاسی یکی از مبارزان با انگیزه عدالت اجتماعی است، انتقال ناتمام تجربه یک زندگی کوتاه امّا با صداقتی پرشور.
شاهرخ مسکوب، روشنفکر، نویسنده، مترجم و شاهنامه شناس، در سال ۱۳۰۴ در بابل به دنیا آمد. دوره ی ابتدایی را در مدرسه ی علمیه ی تهران گذراند و ادامه ی تحصیلاتش را در اصفهان پی گرفت. در سال ۱۳۲۴ به تهران بازگشت و در سال ۱۳۲۷ از دانشگاه تهران در رشته ی حقوق فارغ التحصیل شد. نخستین نوشته هایش را در ۱۳۲۶ با عنوان تفسیر اخبار خارجی در روزنامه« قیام ایران» به چاپ رساند. از ۱۳۳۶ به مطالعه و تحقیق در حوزه ی فرهنگ، ادبیات و ترجمه روی آورد. او پس از انقلاب به پاریس مهاجرت کرد.
بسیاری از خوانندگان شعر معاصر، در شعرِ احمد شاملو، به تعبیر «سال اشکِ پوری، سال خون مرتضی» برخورده اند. امّا اغلب این خوانندگان، از اسطوره ادبیّات سیاسی آن دوران، مرتضی کیوان، که حکومت کودتا پس از 28 مرداد 1332 او را به اعدام محکوم کرد، آگاهی چندانی ندارد.
مرتضی کیوان انسانی پاکباز و قلمزنی نکته سنج بود و در دهه 1320 و آغاز دهه بعد، محور یک حلقه ادبی و فرهنگی مهم از شاعران و نویسندگان و مترجمان و ادیبان جوانِ آن روزگار به شمار می رفت: هوشنگ ابتهاج، محمدعلی اسلامی نُدوشن، ایرج افشار، نجف دریابندری، فریدون رهنما، احمد شاملو، مصطفی فرزانه، سیاوش کسرایی، محمدجعفر محجوب، شاهرخ مسکوب و بی شمار نام های بزرگ دیگر. به علل تاریخی (ادامه سنّت سیاست به روال همیشگی)، فرهنگی، رازداری و آبروداری، احساس ناایمنی و تقیّه، نبودِ آزادی و ترس از افرادی نامعلوم و ای بسا موجبات دیگر، در میان ما ایرانیان، آن ها که می بایست و می توانستند کم تر گفته اند و نوشته اند و تجربه شخصی، اجتماعی و سیاسی خود را به دیگران منتقل کرده اند.
هدف کتاب حاضر جبران بخشی از این نقصان تاریخی است. «کتابِ مرتضی کیوان» نموداری از سرگذشت عاطفی، فرهنگی و سیاسی یکی از مبارزان با انگیزه عدالت اجتماعی است، انتقال ناتمام تجربه یک زندگی کوتاه امّا با صداقتی پُرشور؛ باشد که به کاری آید.