کتاب تاریخ مشرق قدیم اثر حسن پیرنیا (مشیرالدلوه) چنانکه اسم آن می نماید، تاریخ ایران قدیم است. برای حصول این مقصود در بادی امر چنین به نظر می آمد که باید کتاب را موافق ادوار به قسمتهایی تقسیم کرده، به شرح وقایع و حوادث هر قسمت مرتبا پرداخت و پیش رفت. ولی پس از قدری تامل در تعقیب این نظر تردید حاصل شد. زیرا ایران قدیم در یکی از دوره های عمر خود به ترتیل تاریخی نخستین دولت جهانی به شمار می رفت و مشرق قدیم را شامل بود. در دوره های دیگر عهد باستانی اش هم اگر تمام مشرق قدیم را در بر نداشت، باز مهمترین دولت آن محسوب میشد.
پس برای فهم تاریخ قدیم ایران مقتضی است بدانیم که مقصود از مشرق قدیم چیست، از گذشته های چه مللی تاریخ آن ترکیب یافته و چه مقامی را این ملل در دنیای قدیم حائز بودند. معلوم است که مشرق قدیم را در مدخل تاریخ ایران نمی توان شناساند، زیرا در این صورت کتابها باید نوشته شود و این خود کاری است خارج از موضوع این کتاب، ولی چون سکوت محض هم منافی با فهم وقایع ایران قدیم است، ناگزیر باید کلیاتی از مشرق قدیم در مدخل و جاهائیکه با موضوع مناسبت دارد، گفته شود. بیان این کلیات خواننده را از مطالعه کتبی که مربوط به تاریخ مشرق قدیم است بی نیاز نمی کند…
